Συμφιλίωση με την "Σκιά" μας

Οι νέες διοράσεις της εξελικτικής βιολογίας μας βοηθούν να κατανοήσουμε τη φύση του διλήμματος, αλλά δεν δίνουν εύκολες απαντήσεις. Αυτές πρέπει να τις ανακαλύψουμε μόνοι μας μόλις ξεπεράσουμε την έκπληξή μας, που είμαστε τα πρώτα πλάσματα που είδαν καθαρά τον δημιουργό τους. Δεν είναι εύκολη υπόθεση η γνώση του καλού και του κακού.

Ο όφις είπε ψέματα. Από την άλλη όμως, ως ''το πιο ύπουλο από όλα τα ζώα'' στο γενετικό πεδίο, επόμενο ήταν να πει ψέματα, έτσι δεν είναι;

Ωστόσο, εκείνη η εξαπάτηση φαίνεται ότι του γύρισε μπούμερανγκ, γιατί εκείνο το ψέμα μας ελευθέρωσε κι όχι η αλήθεια. Βρισκόμαστε στο κατώφλι μιας ελευθερίας που ήρθε, όχι μόνο απροσδόκητα αλλά και πολύ σύντομα για τα δεδομένα της εξέλιξης. Είναι κάτι για το οποίο είμαστε ακόμη κάπως ανέτοιμοι και χρειαζόμαστε πολύ περισσότερα πράγματα από φύλα συκής για να προστατευτούμε εδώ στο κρύο, ανατολικά της Εδέμ. Πόσο μάλλον τώρα που είναι προφανές ότι ο εχθρός που αντιμετωπίζουμε δεν είναι ένας παγερός άνεμος ή ένας δαίμονας που βγάζει φλόγες από το στόμα, αλλά κάτι που βρίσκεται ήδη μέσα μας και μας κομματιάζει.

Όλα αυτά προσδιορίζουν το κακό ως ένα πρόβλημα ψυχολογικό παρά θεολογικό. Αντιμέτωποι με τη δύσκολη και επώδυνη αποδοχή ενός προσωπικού Χάιντ που αναλογεί σε κάθε Τζέκιλ, που μας είναι πιο οικείος, και με την αναγνώρισή του ως εκείνου του ''Άλλου'' που ο Γιούνγκ ονόμασε ΣΚΙΑ μας.

Κι αν προσθέσουμε τις διοράσεις της γενετικής στην κατασκευή του Γιούνγκ, αυτό που αποκαλύπτεται είναι μια ΣΚΙΑ αναπόφευκτα εγωιστική, οργισμένη, φθονερή, λάγνα, άπληστη, αυτοκαταστροφική και φονική καθώς και παιδαριώδης, ευσυγκίνητη, ζωτική, νευρωτική και δημιουργική κατά έναν μη στοχευμένο τρόπο. Όλα αυτά καθιστούν αυτόν τον Άλλο ένα φορτίο πάνω στο οποίο προβάλλεται η ευγενική και γενναιόδωρη προσωπικότητα που φέρει όλο το ηθικό φορτίο που μας παρέχουν οι γονείς, οι δάσκαλοι κι οι φίλοι, αν σταθούμε τυχεροί, στην πορεία του πολιτισμικού μας εγκοινωνισμού.

Όλα όσα πιστεύουν οι οπαδοί του Γιούνγκ για την Σκιά -ότι είναι επικίνδυνη, απειθάρχητη, φυγόδικη, αποκρουστική, φιλήδονη, και δίχως πνευματικότητα- ισχύει για τα γονίδια. Κάθε φορά που γελάμε όταν κάποιος πατάει μια μπανανόφλουδα, εμφανίζεται η Σκιά. Κάθε φορά που μας ευχαριστεί ο πόνος ενός αντιπάλου, η ευχαρίστηση είναι γονιδιακή. Κάθε φορά που γινόμαστε παρορμητικοί, εκδηλώνουμε υπερβολικά συναισθήματα για άλλους, νιώθουμε ταπεινωμένοι, καταλογιζόμαστε ελαττώματα αδίκως, θυμώνουμε παράλογα ή αισθανόμαστε ''σαν να μην είμαστε ο εαυτός μας'' βλέπουμε την γονιδιακή σκιά εν δράσει.

Μπορεί να είναι τρομακτικό, ακόμη και συγκλονιστικό, το να ερχόμαστε έτσι πρόσωπο με πρόσωπο με την σκοτεινή μας πλευρά αλλά είναι αναγκαίο. Χρειάζεται να επαληθεύουμε την ύπαρξη της Σκιάς και να αντιμετωπίζουμε τα γενετικά στρατεύματά της στο ''φως της μέρας'' Χρειάζεται, με συνειδητή ευελιξία, να υπερβαίνουμε τη μονοσημαντότητα των ασύνειδων στάσεών μα, να αναγνωρίζουμε το κτήνος και με τη νέα μας νοημοσύνη να τιθασεύουμε την παλιά, ωμή δύναμή του. Μαζί μπορούμε να γίνουμε ακαταμάχητοι. Χώρια, είμαστε καταδικασμένοι σε ατέρμονους κύκλους ατομικής καταστροφικότατας και συλλογικής βίας - το κακό σε ανεμπόδιστη δράση.

Πηγή: Απόσπασμα απο το βιβλίο του Lyall Watson ''Σκοτεινή Φύση''

Ένα ποίημα του Jean Cayrol

Ένα ποίημα του Jean Cayrol για την ταινία του Alain Resnais Nuit et Brouillard (αγγλικά: Night and Fog) του 1955.

Καθώς σας μιλάω τώρα,
τα παγερά νερά των λιμνών και τα ερείπια,
γεμίζουν τις κοιλότητες από τους μαζικούς τάφους.
Ψυχρά και λασπώδη νερά, τόσο σκοτεινά όσο η μνήμη μας.
Ο πόλεμος γνέφει καθώς κοιμάται
με το ένα μάτι πάντα ανοιχτό.

Το γρασίδι ανθίζει τριγύρω ως επιθεώρηση εδάφους στα τετράγωνα.
Ένα εγκαταλελειμμένο χωριό, ακόμα βαρύ από κίνδυνο.
Τα κρεματόρια δε χρησιμοποιούνται πλέον.
Των Ναζί η πονηριά δεν είναι παρά παιδιού παιχνίδι σήμερα.
Εννιά εκατομμύρια νεκροί στοιχειώνουν αυτή την εξοχή.

Ποιος ανάμεσα από μας βλέπει απ’ αυτό το παράξενο παρατηρητήριο,
για να προειδοποιήσει την άφιξη των νέων εκτελεστών;

Είναι άραγε το πρόσωπό τους τόσο διαφορετικό από το δικό μας;
Κάπου ανάμεσά μας, τυχεροί Kapo ζούνε ακόμη
αποκατεστημένοι υπάλληλοι και ανώνυμοι πληροφοριοδότες.

Υπάρχουν αυτοί που αρνήθηκαν να πιστέψουν
ή πίστεψαν μόνο κάποιες σύντομες στιγμές.

Με το ειλικρινό μας βλέμμα ερευνάμε αυτά τα ερείπια,
σαν το παλιό τέρας να ξαπλώνει συνθλιμμένο για πάντα κάτω από τα χαλίκια.

Προσποιούμαστε ότι παίρνουμε ξανά ελπίδες
καθώς οι εικόνες χάνονται στο παρελθόν,
σαν να έχουμε θεραπεύσει μια για πάντα
τη μάστιγα των στρατοπέδων.

Προσποιούμαστε ότι όλα συνέβησαν μια φορά,
Σε δεδομένο χρόνο και τόπο.

Γυρίζουμε το τυφλό μας μάτι
σ’ αυτό που μας περιβάλει
και το κουφό μας αυτί
στο ατέλειωτο κλάμα για την ανθρωπότητα.

Οι ζωγραφιές του David Olère

Η αξία απο τις ζωγραφιές και τα σκίτσα του David Olère είναι τεράστια. Δεν υπάρχουν φωτογραφίες για να δούμε το τι γινόταν μέσα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, μόνο τα χέρια και τα μάτια του David Olère αναπαριστούν την φρικτή πραγματικότητα. Ο David Olère δεν ζωγράφιζε απο ευχαρίστηση αλλά για όλους εκείνους που δεν γύρισαν πίσω. Ο μόνος μάρτυρας (ο ίδιος ο Olère) παρουσιάζεται συχνά μέσα στο έργο του. Το πρόσωπο φάντασμα παρατηρεί με τρομερό πόνο τις απάνθρωπες σκηνές, οι οποίες δε μπορούν να διαγραφούν απο την μνήμη των εικόνων του.

Gassing / Gazage

Their Last Steps / Leurs derniers pas

Unable to Work / Les inaptes au travail

David Olère Punished in the Bunker / David Olère puni dans le bunker

The Food of the Dead for the Living / Le vivres des morts pour les vivants

Περισσότερα σκίτσα και ζωγραφιές του David Olère

Οικουμενική διακήρυξη για τα ανθρώπινα δικαιώματα

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι οι 30 εντολές του ''Νέου Κόσμου''.

Η διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έγινε στις 10 Δεκεμβρίου του 1948 απο τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.). Η λέξη οικουμενικά - universal, όπως λέει και στο κείμενο, εννοεί τα δικαιώματα και τις ελευθερίες που πρέπει να έχει κάθε άνθρωπος, χωρίς διακρίσεις, ειδικότερα ως προς τη φυλή, το χρώμα, το φύλλο, τη γλώσσα, τις θρησκείες κτλ.

Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα

Σήμερα 64 χρόνια μετά την διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων:

1. Ποιά είναι η γνώμη σας για τα ανθρώπινα δικαιώματα του Ο.Η.Ε.;

2. Πόσα απ' αυτά και κατά πόσο πιστεύτε ότι εφαρμόζονται σήμερα;

2.Ποιά άλλα, εκτός απο τα υπάρχοντα, βασικά δικαιώματα πιστεύετε ότι πρέπει να έχουν όλοι οι άνθρωποι;

3.Πιστεύετε πως ο άνθρωπος είναι ικανός να ζεί αρμονικά και ειρηνικά χωρίς κανόνες ή νόμους; ή πρέπει πάντα να ακολουθάει ένα εγχειρίδιο για το πώς να ζεί;

5.Το δίλλημα του κρατούμενου

Φανταστείτε την περίπτωση δύο εφήβων μελών μιας συμμορίας που συλλαμβάνονται με την κατηγορία της διάρρηξης, ένα έγκλημα που τιμωρείται, ας πούμε, με ποινή φυλάκισης ενός χρόνου ή προστίμου εκατό δολαρίων (100$). Δεν υπάρχουν μάρτυρες, κι έτσι τα αγόρια κρατούνται και ανακρίνονται χωριστά, με τις συνηθισμένες προσπάθειες των αστυνομικών να βάλουν τον ένα να ενοχοποιήσει τον άλλον, με την ελπίδα να βελτιωθεί το ιστορικό των επιτυχιών της αστυνομίας. Αν κανείς από τους δύο δεν ενοχοποιήσει τον άλλον, αν τηρήσουν τον κώδικα σιωπής, και οι δύο θα πρέπει να αφεθούν ελεύθεροι, και να ανταμειφθούν με το συνηθισμένο μπόνους αφοσίωσης στη συμμορία το οποίο είναι τριακόσια δολάρια (300$). Η αστυνομία το γνωρίζει αυτό και προσπαθεί να σπάσει τον κώδικα δελεάζοντας κάθε αγόρι να αποστατήσει, με αντάλλαγμα την απονομή χάριτος και ανταμοιβή πεντακοσίων δολαρίων (500$). Αν και ο ένας και ο άλλος ενδώσουν στον πειρασμό, καταδικάζονται και οι δύο, κανείς τους δεν παίρνει την αμοιβή ή το μπόνους, και τιμωρούνται με το πρόστιμο των εκατό δολαρίων (100$) ο καθένας. Αν όμως μόνο το ένα από τα αγόρια πέσει στην παγίδα, τότε το άλλο τιμωρείται με την μεγαλύτερη ποινή, πηγαίνει φυλακή για ένα χρόνο χωρίς τη δυνατότητα επιλογής να πληρώσει μόνο το πρόστιμο.

Έτσι έχουν τα πράγματα με το ‘’Δίλημμα του Κρατούμενου’’. Τέσσερις είναι οι πιθανές εκβάσεις:

• Αν νομίζεις ότι ο φίλος σου είναι έμπιστος, μπορείς κι εσύ να μη μιλήσεις, να αφεθείς ελεύθερος και να πάρεις το μπόνους των τριακοσίων δολαρίων (300$).

• Ή μπορείς να μιλήσεις στην αστυνομία και να αφεθείς ελεύθερος παίρνοντας μαζί σου τη μεγαλύτερη ανταμοιβή των πεντακοσίων δολαρίων (500$). Κερδίζεις διακόσια δολάρια (200$) επιπλέον αν προδώσεις τον άλλον.

• Αν, από την άλλη, πιστεύεις ότι ο άλλος είναι πιθανόν να μιλήσει, και αποφασίσεις να το κάνεις κι εσύ, ο καθένας τιμωρείτε με πρόστιμο εκατό δολαρίων (100$) μόνο.

• Αν όμως μιλήσει αυτός κι εσύ όχι, τότε αφήνεται ελεύθερος με πεντακόσια δολάρια (500$) κι εσύ τιμωρείσαι με ποινή φυλάκισης. Για άλλη μια φορά, αν προδώσεις τον άλλον θα κερδίσεις. Αυτή είναι η λογική εξήγηση.

Ο συνήγορός σου ξέρει τις πιθανότητες και σε συμβουλεύει να μιλήσεις. Ο συνήγορος του άλλου αγοριού όμως είναι το ίδιο δαιμόνιος και του δίνει την ίδια συμβουλή κι έτσι το πιθανότερο είναι να υποφέρετε και οι δύο. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, είναι φανερά καλύτερο και για του δύο, για το ατομικό συμφέρον του καθενός, να εξαπατήσετε ο ένας τον άλλον.

Να επιλέξετε να ωφεληθείτε από την πιθανή αλτρουιστική συμπεριφορά του άλλου χωρίς να του την ανταποδώσετε. Αν πας για τη μεγάλη ανταμοιβή και κάνεις λάθος, το χειρότερο που μπορεί να συμβεί είναι ότι ο καθένας από σας θα πρέπει να πληρώσει εκατό δολάρια (100$) πρόστιμο. Αν όμως βγεις σωστός, και ο άλλος αγνοήσει τη συμβουλή του δικηγόρου του, εσύ είσαι αυτός που αφήνεται ελεύθερος με πεντακόσια δολάρια (500$) στη τσέπη. Επιβάλλεται να κάνεις απάτη. Τίποτα άλλο δεν έχει περισσότερο νόημα όταν αντιμετωπίζεις τέτοιο δίλλημα.

Υπάρχει ωστόσο, μια παγίδα. Η ζωή δεν περιορίζεται σε απλές αντιπαραβολές. Αναπτύσσεται μέσα από μακροχρόνιες αλληλουχίες παρόμοιων γεγονότων, στα οποία το αποτέλεσμα της κάθε αντιπαράθεσης παραμένει απρόβλεπτο, αλλά εξαρτάται επίσης από το τι συνέβη την τελευταία φορά. Υπάρχει ένα ιστορικό που πρέπει να λαμβάνεται υπ’ όψη και, ακόμη, ένα τίμημα που πρέπει να πληρώσεις για τη συμπεριφορά σου στο παρελθόν. Το δικαστήριο μπορεί να αυξήσει την ποινή για την καταπάτηση του νόμου και, ακόμη χειρότερα, η συμμορία μπορεί να σε εκδικηθεί επειδή έσπασες τον κώδικα της σιωπής. Έτσι, μακροπρόθεσμα, μετά από έναν αριθμό αντιπαραβολών ή κινήσεων, θα πρέπει να μπουν στο παιχνίδι διαφορετικές στρατηγικές οι οποίες ενδεχομένως να ενθαρρύνουν κατ’ αρχήν τη συνεργασία και, προς το τέλος του παιχνιδιού, την εξαπάτηση, επιλέγοντας ίσως το πρόγραμμα προστασίας μαρτύρων μόνο σαν έσχατη λύση.

Υπάρχει πάντα, φυσικά, η εκδοχή του αμοιβαίου αλτρουισμού, σύμφωνα με την οποία και οι δύο συμμετέχοντες επιλέγουν την εμπιστοσύνη και το να πληρώσουν ένα τίμημα προς αμοιβαίο όφελος.

Και τα δύο αγόρια σωπαίνουν, αφήνουν την αστυνομία να κάνει εικασίες, ικανοποιούν τη συμμορία και κερδίζουν τριακόσια δολάρια (300$) ο καθένας για τη στάση τους. Αυτή φαίνεται να είναι η πανγκλόσια* λύση, ο «καλύτερος δυνατός κόσμος», αλλά το πρόβλημα είναι ότι είναι δύσκολο να διακρίνουμε πως θα μπορούσε να είναι μέρος της εξέλιξης. Πως θα μπορούσε, δαρβινικώς, να δικαιολογηθεί με όρους ζημίας – ωφέλειας.

*Η λέξη προέρχεται από το χαρακτήρα του Dr. Pangloss στη σάτιρα “Ο Αγαθούλης” του Βολταίρου, και σημαίνει τον αθεράπευτα οπτιμιστή.

Πηγή: Απόσπασμα απο το βιβλίο του Lyall Watson ''Σκοτεινή Φύση''

4.Κούκοι απατεώνες

Οι πιο γνωστοί απατεώνες είναι οι κούκοι: περισσότερα από πενήντα είδη κούκων γεννούν τα αυγά τους στις φωλιές άλλων πουλιών. Τρομοκρατούν τους απρόθυμους οικοδεσπότες και τους αναγκάζουν ν’ αφήσουν τη φωλιά αφύλακτη, μιμούμενοι κάποιο αρπακτικό της περιοχής, τον κίρκο για παράδειγμα. Άλλες φορές, τα αρσενικά αποσπούν την προσοχή του οικοδεσπότη ενώ το θηλυκό πλησιάζει κρυφά και γεννά τα αυγά, όμοια σε μέγεθος και χρώμα με εκείνα που ήδη υπάρχουν μέσα στη φωλιά. Ή απλώς καταστρέφει τα άλλα αυγά. Οι νεοσσοί των κούκων μοιάζουν με εκείνους των οικοδεσποτών, και σκαρφίζονται τα πάντα για να πείσουν τους οικοδεσπότες ότι ανατρέφουν τους δικούς τους γόνους. Κι αν όλα τα άλλα αποτύχουν, οι μικροί κούκοι παίρνουν την υπόθεση στις φτερούγες τους και απλώς εξαλείφουν τους ανταγωνιστές τους, αυγά ή νεοσσούς, πετώντας τους έξω από τη φωλιά. Ορισμένοι νεοσσοί κούκοι είναι προγραμματισμένοι να κάνουν αυτό ακριβώς. Αν ενοχληθούν από κάτι τις πρώτες μέρες που έχουν βγει από το αυγό τους, σκαρφαλώνουν προς τα πίσω σπρώχνοντας με τις φτερούγες τους το εμπόδιο ώσπου να το πετάξουν έξω από τη φωλιά. Αυτός ο τύπος συμπεριφοράς είναι ενστικτώδης, ελέγχεται από τα γονίδια, και αποτελεί μέρος του φυσιολογικού ρεπερτορίου της συμπεριφοράς των κούκων, η οποία παραμένει ίδια εδώ και εκατομμύρια χρόνια που ζουν σε βάρος άλλων πουλιών. Είναι κάτι που το περιμένουμε από τους κούκους και μόνο από αυτούς. Το 1973 όμως, τρείς νεαροί Ισπανοί βιολόγοι έκαναν μια ανακάλυψη που μας έκανε όλους να επανεξετάσουμε αυτές τις βεβαιότητες.

Εργάζονται στο εθνικό πάρκο Donana της Ανδαλουσίας, προσπαθώντας να ανακαλύψουν με τι τρόπο αντιμετωπίζουν οι κίσσες τους κούκους που βάζουν τους νεοσσούς τους στις φωλιές τους. Τοποθέτησαν μια ποικιλία ομοιωμάτων αυγών και αυγά άλλων ειδών μέσα στις φωλιές των κισσών και ανακάλυψαν – όπως το περίμεναν -, ότι οι κίσσες απορρίπτουν πιο άμεσα τα αυγά που μοιάζουν λιγότερο με τα δικά τους. Δοκίμασαν επίσης άπτερους νεοσσούς άλλων πουλιών και ανακάλυψαν ότι λίγοι από αυτούς απορρίπτονταν. Και πάλι, διόλου παράξενο, διότι οι παρασιτικοί κούκοι αφήνουν τα αυγά και όχι τους νεοσσούς τους, και οι κίσσες δεν χρειάστηκε ποτέ να αναπτύξουν μηχανισμούς κατά των νεοσσών. Άλλωστε, οι κούκοι τις έχουν προλάβει και σ’ αυτό, αφού γεννούν νεοσσούς που μιμούνται την εμφάνιση και τη συμπεριφορά μιας νεογέννητης κίσσας. Ωστόσο, ένας νεοσσός που τοποθετήθηκε από τους ερευνητές στη φωλιά μιας κίσσας έκανε κάτι αρκετά ασυνήθιστο.

Ο νεοσσός ήταν ένα ευρωπαϊκό χελιδόνι, ένα είδος που δεν έχει γνωρίσει την παρασιτική συμπεριφορά των κούκων. Τοποθετήθηκε σε μια φωλιά κίσσας στην οποία υπήρχαν ήδη τρία δικά της αυγά. Την επόμενη μέρα οι ερευνητές παρατήρησαν ότι ένα από τα αυγά είχε πέσει στο έδαφος κάτω από τη φωλιά. Δεν είχε πάθει ζημιά, κι έτσι το σήκωσαν, τα τοποθέτησαν ξανά στη φωλιά και παρακολουθούσαν.

‘’Μπορούσαμε να δούμε ότι το χελιδόνι επανειλημμένα φόρτωνε ένα αυγό στη ράχη του, σκαρφάλωνε στην άκρη της φωλιάς και το έριχνε στο έδαφος. Αυτό συνέβη δύο φορές μπροστά στα μάτια μας’’.

Παρά την ξεκάθαρη αυτή δήλωση, προκαλείται μια μικρή δυσπιστία που όλοι οι βιολόγοι θα πρέπει να νιώσουν για αυτού του είδους τα περιστατικά. Έρχεται σε αντίθεση με όλα όσα πιστεύαμε για το πώς λειτουργεί η εξέλιξη. Το μικρό χελιδόνι, φυσιολογικά αδύναμο και αβοήθητο, συμπεριφερόταν ακριβώς όπως ένας κούκος. Και το πρόβλημα είναι ότι δε μοιάζει καθόλου, ούτε έχει κάποια μακρινή συγγένεια με τους κούκους. Ούτε το είδος τους έχει κάποια άμεση πείρα από δαύτους. Τα μικρά χελιδόνια δεν συνηθίζεται να βρίσκονται μέσα σε φωλιές κίσσας ή άλλες εκτός από τις δικές τους. Κι όμως, όταν ένα χελιδόνι βρεθεί σε αυτή τη δύσκολη θέση και αντιμετωπίζει – από όσο γνωρίζουμε, για πρώτη φορά στην ιστορία – το πρόβλημα ότι πρέπει να ανταγωνιστεί με αυγά και νεοσσούς μεγαλύτερα από αυτό, εκτελεί στην εντέλεια ένα δύσκολο και περίπλοκο έργο.

Πηγή: Απόσπασμα απο το βιβλίο του Lyall Watson ''Σκοτεινή Φύση''

3.Τα αδίστακτα γονίδια

Οι στικτές ύαινες ζουν μια περίπλοκη κοινωνική ζωή όπου τα θηλυκά παίζουν τον κυρίαρχο ρόλο. Ομάδες με περισσότερα από εβδομήντα ή ογδόντα άτομα πάντοτε καθοδηγούνται από θηλυκά, και όλα τα ενήλικα θηλυκά κυριαρχούν στα ενήλικα αρσενικά, που εγκαταλείπουν την ομάδα όταν φτάσουν στην εφηβεία. Τα θηλυκά, όντας πολύ πιο επιθετικά σε κάθε φάση της ζωής τους, επιβάλλουν την κυριαρχία τους πάνω στα αρσενικά, και επιπλέον, εμφανίζουν ένα από τα πιο ανατριχιαστικά φαινόμενα που έχουν παρατηρηθεί ποτέ σε θηλαστικά.

Οι ύαινες συνήθως γεννούν δίδυμα, και μάλιστα αρκετά αναπτυγμένα κατά τη γέννησή τους, με κανονικό τρίχωμα, ανοιχτά μάτια, κυνόδοντες και κοπτήρες τέλεια ανεπτυγμένους. Το ίδιο συμβαίνει και με κάποια άλλα σαρκοβόρα, αλλά αυτό που κάνει τις στικτές ύαινες μοναδικές είναι ότι σε λίγα λεπτά από τη γέννησή τους ένα από κουτάβια επιτίθεται στο δίδυμό του, καμιά φορά κατασπαράζοντας το καν βγει από τον αμνιακό σάκο. Αν και οι δύο γόνοι επιβιώσουν από αυτό το προληπτικό πλήγμα, αμέσως ξεκινά η αποφασιστική μάχη και τα δύο «γίνονται μαλλιά κουβάρια, με το δέρμα του ενός στα σαγόνια του άλλου».

Αυτό δεν είναι ένας φυσιολογικός σκυλοκαυγάς δύο αδελφών πάνω στο παιχνίδι. Είναι μια μάχη μέχρι θανάτου ανάμεσα σε δύο ζωάκια που γεννήθηκαν μόλις μια ώρα πριν. Ο αδελφικός ανταγωνισμός δεν είναι κάτι το σπάνιο. Είναι συνηθισμένο, τα αδέλφια να ανταγωνίζονται το ένα το άλλο για φαγητό και προσοχή. Έχω δει νεογνά ερωδιών να παλεύουν άγρια το ένα με τ’ άλλο, κάθε φορά που ο γονιός έφερνε κάτι στη φωλιά. Και μια φορά είδα έναν νεοσσό μαυραετό να ψυχοραγεί καθώς ο άλλος τον τρυπούσε επανειλημμένα με το ράμφος το, μέχρι θανάτου. Αυτές οι περιπτώσεις όμως ήταν αποτέλεσμα έλλειψης τροφής και δείχνουν την υγιή φυσική τάση της επιβίωσης του ικανότερου. Το ενοχλητικό στη διαμάχη των νεογέννητων υαινών είναι ότι, προφανώς, είναι ο κανόνας. Η στικτή ύαινα σχεδόν πάντα κάνει δίδυμα και σπάνια καταλήγει να ανατρέφει πάνω από ένα μόνο κουτάβι, διότι τα ίδια τα κουτάβια φαίνεται ότι είναι γενετικά προγραμματισμένα να επιτίθενται και να σκοτώνουν τα αδέρφια τους μόλις τα αντικρίσουν.

Αυτό είναι ένα σπάνιο παράδειγμα καθαρής επιθετικότητας που εκδηλώνεται χωρίς να έχει προηγηθεί τίποτε: ανεξάρτητη από την κοινωνική προϊστορία που συνήθως οδηγεί σε σύγκρουση. Ακόμη και για τα ανελέητα πρότυπα των γονιδίων, τούτη εδώ η επιθετικότητα ξεπερνά τα όρια. Στους ανθρώπους η αδελφοκτονία έχει μακρά παράδοση, και παίζει εξέχοντα ρόλο σε οικογενειακές τραγωδίες, από τον Κάιν και τον Άβελ μέχρι το Ανατολικά της Εδέμ. Όμως, κατά φύσιν, δεν συνηθίζεται, διότι οι κυρώσεις είναι αυστηρές: απώλεια τουλάχιστον των μισών από τα ίδια μας τα γονίδια. Το γεγονός ότι οι στικτές ύαινες την συνηθίζουν τακτικότατα σημαίνει ότι αυτή η απώλεια αξίζει τον κόπο. Πρέπει να αντισταθμίζεται με ένα ακόμη μεγαλύτερο όφελος, κάπου αλλού. Αλλά που ακριβώς;

Η απάντηση σ’ αυτό το μυστήριο βρίσκεται στις ανακαλύψεις του Λόρενς Φράνκ ο οποίος μελέτησε άγριες ύαινες στην Κένυα και μια ομάδα αιχμάλωτων ζώων στην Καλιφόρνια. Μέσα σε μια περίοδο δεκαπέντε ετών, ο Φράνκ ανακάλυψε ότι το κουτάβι που συνήθως κερδίζει τη φονική μάχη είναι θηλυκό, και αν μάλιστα είναι κόρη μια θηλυκής με ‘’υψηλή θέση’’, τότε αναμφισβήτητα θα αντικαταστήσει τη μητέρα της ως επικεφαλής της ομάδας. Αυτό είναι κάτι που προφανώς θα άρεσε στα γονίδια το είδος, το είδος της συνέχειας μέσω της οποίας ευδοκιμούν και την οποία φαίνεται να πέτυχαν χάρη σ’ ένα πολύ απλό χημικό τέχνασμα. Με μια σειρά εξετάσεις αίματος, ο Φράνκ κατόρθωσε επίσης να αποδείξει ότι τα ανδρογόνα βρίσκονται σε έξαρση σε ολόκληρο τον πληθυσμό. Τα έμβρυα των στικτών υαινών, ανεξαρτήτως φύλου, έχουν υψηλότερα επίπεδα τεστοστερόνης ακόμα κι από τα ενήλικα αρσενικά. Κάτι θέτει σε κίνηση την παραγωγή ορμονών που δραστηριοποιούν την ανάπτυξη αρσενικών χαρακτηριστικών, και μάλιστα από νωρίς και αδιακρίτως, μέσα στη μήτρα ακόμη, προκαλώντας αισθητές αλλαγές στο σώμα, το μυαλό και τη συμπεριφορά. Το αποτέλεσμα είναι παράξενα γεννητικά όργανα, σύγχυση μεταξύ φύλων και ενήλικα θηλυκά τόσο μεγαλόσωμα, ικανά και επιθετικά που επιβάλλουν μια σκληρή και γενετικά σταθερή μητριαρχία.

Η μόνη εξιλαστήρια αρετή σ’ αυτή την τρομαχτική ιστορία γενετικού ιμπεριαλισμού βρίσκεται στην περαιτέρω υπόδειξη του Λόρενς Φράνκ, ότι οι μητέρες ύαινες μπορεί καμιά φορά να παρέμβουν στην πάλη των γόνων τους για να προσαρμόσουν την αναλογία των φύλων στην κοινωνία τους. Αναφέρει μια αποδυναμωμένη αριθμητικά ομάδα που χρειαζόταν επειγόντως αναπλήρωση, και αίφνης επέτρεψε σε ένα πρωτοφανή αριθμό θηλυκών διδύμων να επιβιώσουν και τα δύο. Μια δυσδιάκριτη, ωστόσο εμψυχωτική, επιβεβαίωση της ατομικής ανεξαρτησίας από την ηγεμονία των γονιδίων. Ίσως. Δεν είναι πάντα εύκολο να ξέρεις από πού έρχονται οι διαταγές. Τα αδίστακτα γονίδια έχουν κι αυτά την τάση να εξαπατούν.

Πηγή: Απόσπασμα απο το βιβλίο του Lyall Watson ''Σκοτεινή Φύση''

2.Να είσαι καλός με τους δικούς σου

Το λυπηρό γεγονός είναι ότι γεννιόμαστε ιδιοτελείς. Αυτό φυσικά ισχύει και για όλα τα άλλα έμβια όντα. Παρ’ όλα αυτά, εξακολουθεί να μας εκπλήσσει, και καμιά φορά μας διασκεδάζει ν’ ανακαλύπτουμε τις λιγότερο ελκυστικές μας ιδιότητες σε άλλα είδη.

Οι πιγκουίνοι είναι τα τέλεια αντικείμενα μιας τέτοιας μεταβίβασης από πλευράς ανθρώπων. Όρθιοι σαν κλόουν ντυμένοι με σμόκιν, συγκεντρώνονται κατά πλήθη δημιουργώντας αποικίες, και έχουν κάτι πολύ ανθρώπινο στην όψη. Ποτέ δεν κουράζομαι να τους παρακολουθώ, απολαμβάνοντας το περπάτημά τους, ίδιο με του Τσάρλι Τσάπλιν, και την απαθή αντίδρασή τους στα συχνά κωμικά πεσίματά τους εξαιτίας του χιονιού και των πάγων. Οι αγαπημένοι μου είναι οι πιγκουίνοι Αντελί, που αν τους δεις από μακριά, έτσι όπως σχηματίζουν και ανασχηματίζουν κοινωνικές ομάδες, εύκολα μπορεί να τους περάσεις για ανθρώπους που κάνουν περίπατο.

Σε μια επίσκεψη, έφτασα στο Hope Bay της Ανταρκτικής στα τέλη του καλοκαιριού. Οι νεοσσοί πιγκουίνοι είχαν αναπτυχθεί αρκετά και συγκεντρώνονταν σε μεγάλες ομάδες στην άκρη του πάγου, περιμένοντας τη σειρά τους να μπουν στη θάλασσα. Οι πιγκουίνοι Αντελί είναι γενικότερα τυχεροί στη ζωή και ο μόνος κίνδυνος που τους απειλεί είναι ένα είδος αρπακτικού, η φώκια – ‘’λεοπάρδαλη’’, η οποία επίσης απολαμβάνει μια άνετη ζωή, τριγυρνώντας γύρω από την αποικία και αρπάζοντας ξεστρατισμένους και άπειρους στο κολύμπι πιγκουίνους.

Η αγαπημένη της τακτική είναι να παραμονεύει κάτω από κάποιο κομμάτι πάγου ή κάποιο βράχο, να πετάγεται και ν’ αρπάζει τους πιγκουίνους τη στιγμή που πηδάνε στο νερό πριν καλά-καλά προλάβουν να καταλάβουν τι τους συμβαίνει, και βυθίζεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας με εκπληκτική ταχύτητα.

Η εκμάθηση της κολύμβησης είναι μια ιδιαίτερα επικίνδυνη στιγμή. Είδα χιλιάδες –κυριολεκτικά χιλιάδες- νεοσσούς πιγκουίνους να συνωστίζονται σε ένα κομμάτι της ακτής περιμένοντας να κάνουν την πρώτη τους βουτιά.

Κανένας δεν φαινόταν έτοιμος να γίνει παράδειγμα για τους άλλους, και επικρατούσε μεγάλη ανησυχία καθώς οι νεοσσοί στριμώχνονταν στην άκρη της ακτής, μ’ εκείνη την ψεύτικη ευγένεια που συναντάς στο χώρο αναμονής ενός οδοντιατρείου: ‘’Όχι, παρακαλώ, μετά από εσάς’’. Οι πιγκουίνοι στις πρώτες-πρώτες σειρές έδιναν τη θέση τους σε άλλους πιγκουίνους που έβγαιναν μπροστά, κοιτούσαν τα σκοτεινά και εχθρικά νερά, το σκέφτονταν καλύτερα και έκαναν πίσω, για να μη βρουν κανένα μπελά. Όλοι περίμεναν να βουτήξει κάποιος άλλος, για να δουν αν παραμόνευε από κάτω η φώκια ή όχι.

Οι νεαροί ήταν νευρικοί και πεινασμένοι, ανυπόμονοι να τελειώσουν μ’ αυτό το θέμα, και τελικά η πίεση έγινε ανυπόφορη. Εκείνοι που βρίσκονταν στις πίσω σειρές έσπρωχναν και σκουντούσαν ώσπου, αναπόφευκτα κάποιος που βρισκόταν μπροστά γλιστρούσε και έπεφτε μες στο νερό – και κατασπαραζόταν αμέσως. Ξαφνικά μια δίνη, μια λάμψη γυαλιστερού στικτού τριχώματος και ανοιχτά σαγόνια, και ο δύσμοιρος πιγκουίνος εξαφανιζόταν. Ναι, στο σκηνικό υπήρχε μια φώκια – λεοπάρδαλη και μάλιστα πεινασμένη.

Χιλιάδες έκπληκτα μάτια είδαν το συμβάν. Στιγμιαία άλλαξε η συμπεριφορά του πλήθους. Μόλις ένα λεπτό πριν, στριμώχνονταν και σκουντούσαν ανυπόμονα ο ένας τον άλλον, ενώ τώρα έπεσε απόλυτη βουβαμάρα. Όλοι οι πιγκουίνοι που βρίσκονταν εκεί σήκωσαν το ράμφος ψηλά, άρχισαν να σέρνουν τα πόδια τους βαριεστημένα και να προσποιούνται τους αδιάφορους, θαρρείς και το κολύμπι ήταν το τελευταίο πράγμα που τους απασχολούσε. Η ειρήνη βασίλεψε, αλλά η παντομίμα δε κράτησε για πολύ. Μέσα σε λίγα λεπτά οι διαθέσεις άλλαξαν πάλι, δώσ’ του ξανά εκδηλώσεις ανυπομονησίας, και γι’ άλλη μια φορά ο ίδιος κύκλος από την αρχή, με το ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα – άλλο ένα γεύμα για τη φώκια – λεοπάρδαλη.

Τους παρακολουθούσα σχεδόν για μια ολόκληρη ώρα και χάρηκα που το έκανα, γιατί το φινάλε άξιζε την αναμονή με το παραπάνω. Μετά την τέταρτη-πέμπτη θυσία, όταν ακόμη ένας πιγκουίνος εξαναγκάστηκε να γίνει αυτός το πειραματόζωο. Γι’ άλλη μια φορά όλα τα μάτια προσηλώθηκαν στην προσθαλάσσωσή του, αλλά αυτή τη φορά έγινε κάτι διαφορετικό. Ο νεαρός ‘’εθελοντής’’ βυθίστηκε για λίγο και επανήλθε στην επιφάνεια ακέραιος, κολυμπώντας τριγύρω σε κύκλους, δοκιμάζοντας το αλμυρό νερό και την κωπηλατική δύναμη των φτερών του. Συνέχισε να κάνει το ίδιο για περίπου τριάντα δευτερόλεπτα χωρίς να τον απασχολεί το γεγονός ότι τον παρακολουθούσε το μεγαλύτερο κοινό της Ανταρκτικής. Το κοινό τον περιεργαζόταν, κοιτάζοντας ταυτόχρονα δεξιά κι αριστερά για να σιγουρευτεί ότι η καθυστέρηση ήταν πραγματική και όχι ένας ακόμα παραπλανητικός ελιγμός μιας ακόμη κυνικής φώκιας. Και τότε, θαρρείς και κάποιος έδωσε το σήμα λήξης συναγερμού, βούτηξαν όλοι μαζί στο νερό, γεμίζοντας το Hope Bay με πλατσουρίσματα και κραυγές που είχα να ακούσω από την τελευταία κολυμβητική ημερίδα του σχολείου μου.

Απολογούμαι μόνο τυπικά για αυτή την ευχαρίστησή μου. Μου αρέσουν οι πιγκουίνοι και αποτελούν τέλειο παράδειγμα εγωισμού – ίσως και δειλίας- εν δράση. Είναι εύκολο να συμμεριζόμαστε την κατάστασή τους και να ταυτιζόμαστε με τις αντιδράσεις τους. Το δίλλημα είναι αληθινό και συνηθισμένο. Συχνά βρισκόμαστε σε καταστάσεις όπου φαίνεται πως το πιο συνετό είναι ν’ αφήσουμε κάποιον άλλο να βγει μπροστά, θαυμάζοντας το θάρρος του όταν το κάνει. Προειδοποιούμε έναν τέτοιο ήρωα μόνο αν είναι στενός συγγενής μας, κάποιος που φιλοξενεί ένα αξιόλογο κλάσμα των γονιδίων μας στο γενναίο του σώμα. Τότε η συμπεριφορά του μας φαίνεται αίφνης απερίσκεπτη και παράτολμη, τόσο που μας εξοργίζει, και μετά μας κάνει να αναρωτιόμαστε γιατί ο θυμός θα πρέπει να είναι η κατάλληλη αντίδραση.

Για τα γονίδια, είναι. Η καλοσύνη προς τους ξένους δεν είναι μέρος τους σχεδίου τους. Για τον δικό τους ισολογισμό, μια τέτοια συμπεριφορά σημαίνει χαμένη ενέργεια και περιττό κίνδυνο. Έτσι λοιπόν, βρισκόμαστε διχασμένοι ανάμεσα στο θάρρος και το φόβο, στο μίσος και την αγάπη, και καταλήγουμε να αισθανόμαστε τύψεις. Και αυτό είναι το επόμενο στάδιο στην ανάλυση της συμπεριφοράς: η αναγνώριση ότι τα γονίδια δεν είναι αμερόληπτα. Εκτός του ότι γενικά είναι απαίσια με τους ξένους, τα γονίδια έχουν μια πρόσθετη τάση η οποία μπορεί να χαρακτηριστεί ως δεύτερος κανόνας: Να είσαι καλός με τους δικούς σου.

Πηγή: Απόσπασμα απο το βιβλίο του Lyall Watson ''Σκοτεινή Φύση''

1.Να είσαι κακός με τους απ’ έξω

Ένας θηλυκός χιμπατζής που ψάχνει για τροφή βρίσκει μια εγκαταλειμμένη κυψέλη μελισσών με έξι κηρήθρες γεμάτες μέλι. Η χιμπατζίνα ξέρει από προηγούμενη εμπειρία ότι η ίδια μπορεί να φάει μόνη της τρείς κηρήθρες, κι ότι αν φάει παραπάνω θα αρρωστήσει. Αν αναγείλλει το εύρημά της στους δύο άλλους χιμπατζήδες που τριγυρνούν στην περιοχή, τότε θα πρέπει όλοι να αρκεστούν σε δύο μόνο κηρήθρες ο καθένας. Τι κάνει λοιπόν; Να δώσει σήμα ότι βρήκε τροφή και να αρκεστεί σε δύο κηρήθρες ή να σωπάσει και να απολαύσει τρείς κηρήθρες όπως είχε υπολογίσει αρχικά;

Η εγωίστρια δαρβινική χιμπατζίνα σωπαίνει. Η αλτρουίστρια χιμπατζίνα του Χάμιλτον φωνάζει τους άλλους και φαίνεται να μην προβληματίζεται, προφανώς βάζοντας το συμφέρον των άλλων πάνω από το δικό της, επιβεβαιώνοντας την αίσθηση των μελετητών των πιθήκων ότι οι χιμπατζήδες –ειδικά οι θηλυκοί- είναι πολύ καλόκαρδα άτομα. Φιλοπίθηκοι τούτοι οι μελετητές. Η πικρή αλήθεια είναι όμως ότι η αλτρουιστική πράξη δεν είναι τίποτα παραπάνω από το αποτέλεσμα ενός μικρού, εγωκεντρικού υπολογισμού που λειτουργεί ως εξής:

Το μέλι είναι εξαιρετικά επιθυμητό. Στη διατροφή των χιμπατζήδων, με άριστα το πέντε (ως διατροφική αξία), το μέλι παίρνει τέσσερα. Το καθαρό όφελος για τον εγωιστή χιμπατζή που κρατάει τις τρεις κηρήθρες είναι, επομένως, 3x4 =12. Στον αλτρουιστή χιμπατζή, αφού μοιράσει το εύρημά του, αναλογούν μόνο δύο κηρήθρες, δηλαδή η απολαβή του είναι 2x4=8. Εμφανής απώλεια.

Ο ένας όμως από τους άλλους δύο χιμπατζήδες είναι αδερφός της και μοιράζεται τα μισά από τα γονίδιά της, επομένως στο καθαρό γενετικό κέρδος της οικογένειας προστίθεται ένα επιπλέον 2x4x1/2=4, φέρνοντας την τελική βαθμολογία για μια ακόμα φορά στους 12 βαθμούς. Έτσι, κανένα από τα δύο μοντέλα συμπεριφοράς δεν παρουσιάζει κάποιο εμφανές πλεονέκτημα ή μειονέκτημα.

Η ισορροπία σε αυτή τη συναλλαγή, ωστόσο, εναπόκειται στον τρίτο χιμπατζή που τυχαίνει να είναι ξάδερφος ή συγγενής κατά το ένα όγδοο, και το γεύμα του, οι δύο κηρήθρες προσθέτουν 2x4x1/8=1 στην βαθμολογία, φέρνοντας το λογαριασμό στο 13. Αυτό είναι μεγαλύτερο από το 12, και παρ’ όλο που το όφελος είναι μικρό, το συμπέρασμα γίνετε πιο σαφές. Τα ζώα είναι συστήματα που παλεύουν να βρουν μια ισορροπία στην ενέργεια που δίνουν και δέχονται, και η χιμπατζίνα πρέπει να επιλέξει τον τρόπο δράσης ώστε να παράγει το μεγαλύτερο καθαρό όφελος, αν όχι για την ίδια, τότε για τα γονίδια που φέρει. Έτσι λοιπόν, φωνάζει τους άλλους και μοιράζεται το μέλι.Το καθαρό όφελος είναι ότι ευνοούνται τα γονίδια. Δεν συνέβη τίποτα το ιδιαίτερο στο γενετικό υλικό του ατόμου όταν έπρεπε να κάνει την επιλογή.

Η χιμπατζίνα θα ικανοποιούσε την αδυναμία της στο μέλι με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, και δεν χρειάστηκε να ταλαιπωρηθεί με αναλύσεις κέρδους και ζημίας. Το αποτέλεσμα όμως της επιλογής της είναι ότι η γονιδιακή δεξαμενή της οποίας αποτελεί μέρος, έχει λίγες παραπάνω πιθανότητες να γεμίσει με γονίδια που επηρεάζουν τα σώματα με τέτοιο τρόπο, ώστε αυτά να συμπεριφέρονται σαν να είχαν κάνει τέτοιους υπολογισμούς. Τα γονίδια λειτουργούν μέσα μας έτσι ώστε να βοηθούμε ο ένας τον άλλο, και από την εποχή που ο Χάμιλτον δημοσίευσε την διορατική του πρόταση, είναι πλέον απαραίτητο να την έχουμε κατά νου όταν εξετάζουμε τις πράξεις μας.

Τα γονίδια είναι ουσιωδώς εγωιστικά, εκτός και αν πρόκειται για στενούς συγγενείς. Στις περισσότερες περιπτώσεις μόνο αυτοί επιλέγονται για ειδική μεταχείριση. Οποιοσδήποτε άλλος αντιμετωπίζεται ως ξένος και είναι θεμιτός στόχος. Αξίζει, λοιπόν, να θυμόμαστε αυτό ως βασικό κανόνα για οποιαδήποτε ανάλυση συμπεριφοράς, ακόμα και της δικής μας. Υπάρχουν αρκετές γενετικές οδηγίες που φαίνεται να είναι κοινές – και κατάλληλες- για όλους τους ζωντανούς οργανισμούς.Ο Πρώτος Κανόνας μεταξύ αυτών είναι: Να είσαι κακός με τους απ’ έξω.

Πηγή: Απόσπασμα απο το βιβλίο του Lyall Watson ''Σκοτεινή Φύση''